Dni Koła Warszawskiego 2009

Gdy ktoś zwraca się o pomoc do psychologa, terapeuty, czy psychoanalityka, skarżąc się, że cierpi z jakiegoś powodu: bo życie straciło sens, bo nie jest szczęśliwy, bo nie może ułożyć sobie relacji z ludźmi, bo ogarniają go lęki, czy też ulega agresji – oczekuje, że dowie się od „specjalisty”, dlaczego tak jest i co trzeba zrobić, by te trudności zniknęły.

Jak, w odpowiedzi na to, postępujemy w naszej praktyce? Czy zgłaszane skargi stanowią symptom w ujęciu psychoanalitycznym? Czy odnalezienie sensu, uzyskanie szczęścia, znalezienie partnera, lub pozbycie się lęków i agresji stanowi cel, ku któremu zmierza działanie psychoanalityka?

Ponad 150 lat temu, Freud, będąc w podobnej sytuacji jak praktycy obecnie i starając się zrozumieć pochodzenie i drogi leczenia symptomów, zauważa, że w psychice człowieka jest coś, czego on sam nie rozumie, nie kontroluje, a co ma zasadniczy wpływ na jego życie. Odkrywca nieświadomości mówi o „innej scenie” i stwierdza, że człowiek „nie jest panem u siebie”.

Początkowo ojciec psychoanalizy uważał, że jeśli pacjent uświadomi sobie sens objawów, to one znikną. Podkreśla jednak bardzo wyraźnie, że wiedza na temat objawów nie może pochodzić od leczącego – jeśli terapeuta przekazuje ją pacjentowi, nie przynosi to zasadniczego skutku. Dostrzega też, że ze strony samego pacjenta działa coś, co przeciwstawia się temu, by sens nieświadomy dotarł do świadomości. Stwierdza jednak, że odkrywanie nieświadomości nie jest, samo w sobie, celem kuracji psychoanalitycznej. Zadaniem praktyka jest odpowiednie, w każdym momencie terapii, posługiwanie się wyłaniającym się nieświadomym, tak by proces psychoanalityczny mógł się toczyć.

Freud w swojej pracy klinicznej dostrzega fakt nieustannego powtarzania symptomów przez tych, którzy się na nie skarżą, i w tym powtarzaniu rozpoznaje zasadniczą cechę symptomu. Prowadzi go to do odkrycia popędu śmierci, poza zasadą przyjemności, stawia przed kliniką nowe wyzwania.

To ujęcie symptomu – od jego symbolicznego sensu do popędu, do tego, co poza sensem – rozwija dalej Lacan, wprowadzając pojęcie jouissance, zawierające zarówno element satysfakcji seksualnej, jak i popędu śmierci. Popędowe oblicze symptomu ma wymiar realny – symptom opiera się kuracji analitycznej, a stałe powtarzanie podtrzymuje go. Podmiot nieustannie cierpi, jednocześnie rozkoszuje się.

Lacan odchodzi od freudowskiego rozumienia symptomu z perspektywy wewnętrznego konfliktu. Jego klinika węzłów skupia się wokół problematyki zawęźlenia trzech rejestrów: Symbolicznego, Wyobrażeniowego i Realnego, oraz zasadniczej funkcji zastępstwa – sinthomu, który umożliwia nowy rodzaj powiązania i pozwala na nowy sposób satysfakcjonowania popędu.

Zagadnienie symptomu i jego interpretacji jest kluczowe dla praktyki klinicznej. Podczas XIII Dni Naukowych Koła Warszawskiego będziemy wspólnie dyskutować nad tym, w jaki sposób problematyka ta ukazuje się w procesie psychoanalitycznym i zastanawiać się, omawiając przypadek po przypadku, nad możliwymi działaniami.

Barbara Kowalów, Patrycja Ostaszewska

PROGRAM